Ελένη
ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ Ελένη που ακολουθεί ανήκει στη συλλογή... Κύπρον, ου μ' εθέσπισεν... (1955), γράφτηκε όμως, κατά δήλωση του ποιητή, το 1953, όταν ο Σεφέρης ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Κύπρο. Ξαναπήγε το 1954 και το 1955. Το 1955 θ' αρχίσει ο Κυπριακός αγώνας κατά της αγγλικής κατοχής. Ο Σεφέρης από τις θέσεις του στο διπλωματικό σώμα θα παρακολουθήσει από πολύ κοντά τις φάσεις του κυπριακού δράματος.
Για να κατανοήσουμε το ποίημα, πρέπει να έχουμε υπόψη μας πρώτα πρώτα δύο αρχαίους μύθους, που αποτελούν τον πυρήνα του:
α) Ο μύθος του Τεύκρου: Ο Τεύκρος, γιος του βασιλιά της Σαλαμίνας Τελαμώνα και αδελφός του Αίαντα, έλαβε μέρος στον τρωικό πόλεμο, όπου διακρίθηκε ως τοξότης. Όταν επέστρεψε στη Σαλαμίνα, ο πατέρας του δεν τον δέχτηκε, γιατί έκρινε ότι δε συμπαραστάθηκε αρκετά στον αδελφό του Αίαντα, που αυτοκτόνησε, επειδή οι Αχαιοί δεν έδωσαν σ' αυτόν ως αριστείο τα όπλα του Αχιλλέα. Ο Τεύκρος τότε, υπακούοντας σε χρησμό του Απόλλωνα, έφυγε στην Κύπρο, όπου και ίδρυσε πόλη και της έδωσε το όνομα Σαλαμίνα (κοντά στη σημερινή Αμμόχωστο) ως ανάμνηση της πατρίδας του.
β) Ο μύθος της Ελένης: Σύμφωνα με μια εκδοχή αυτού του μύθου η Αφροδίτη δεν έδωσε στον Πάρη την πραγματική Ελένη, αλλά ένα ομοίωμά της. Την Ελένη τη μετέφερε ο Ερμής, με εντολή της Ήρας, στην Αίγυπτο, στο παλάτι του βασιλιά Πρωτέα, όπου τη συνάντησε ο Μενέλαος επιστρέφοντας από την Τροία. Την εκδοχή αυτή του μύθου διαπραγματεύεται ο Ευριπίδης στην τραγωδία του Ελένη. Στην τραγωδία συναντάει την Ελένη στην Αίγυπτο και ο Τεύκρος, που περνάει από κει ταξιδεύοντας για την Κύπρο.
Ο Σεφέρης προτάσσει ως στο ποίημά του τρία αποσπάσματα της τραγωδίας του Ευριπίδη, που συνοψίζουν τους δύο μύθους:
ΤΕΥΚΡΟΣ:
|
...στη θαλασσινή Κύπρο, όπου μου όρισε ο Απόλλων να κατοικώ, δίνοντάς της το νησιωτικό όνομα Σαλαμίνα ως ανάμνηση εκείνης της πατρίδος μου (στ. 148-150).
|
ΕΛΕΝΗ:
|
Εγώ δεν πήγα στην Τρωάδα, ένα είδωλο μου ήταν (στ. 582).
|
ΑΓΓΕΛΙΑΦΟΡΟΣ:
|
Τι λες; Ώστε για μια νεφέλη τραβήξαμε του κάκου τόσα βάσανα;
(στ. 706). |
Επίσης πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ο Σεφέρης δεν παραμένει στους αρχαίους μύθους, αλλά τους μεταφέρει στην εποχή μας, δηλαδή τους κάνει να εκφράζουν σύγχρονες εμπειρίες. Και εδώ ας σκεφτούμε ότι ο ποιητής έζησε τους δυο παγκόσμιους πολέμους και τη μικρασιατική καταστροφή, που τον έπληξε ιδιαίτερα, αφού του στέρησε την ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σμύρνη, όπου γεννήθηκε και έζησε τα παιδικά του χρόνια.
Στο ποίημα μιλάει ο Τεύκρος. Πίσω όμως από τα λόγια του συχνά θ' ακούμε τη φωνή του ποιητή.
ΤΕΥΚΡΟΣ |
... ες γην εναλίαν Κύπρον, ου μ' εθέσπισεν
οικείν Απόλλων, όνομα νησιωτικόν Σαλαμίνα θέμενον της εκεί χάριν πάτρας. .................................................................... |
ΕΛΕΝΗ |
Ουκ ήλθον ες γην Τρωάδ', αλλ' είδωλον ην.
................................................................... |
ΑΓΓΕΛΟΣ |
Τι φης;
Νεφέλης άρ' άλλως είχομεν πόνους πέρι; |
| ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ: ΕΛΕΝΗ. |
«Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες.»*
| |||
(Απόσπασμα)
| |||
«Τ' αηδόνια δε σ' αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες.»
| |||
Δακρυσμένο πουλί,
| |||
στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη
| |||
55
|
που έταξαν* για να μου θυμίζει την πατρίδα,
| ||
άραξα μοναχός μ' αυτό το παραμύθι*,
αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των θεών· | |||
αν είναι αλήθεια
| |||
60
|
πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια,
| ||
ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη
ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο είδε ένα Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια, δεν το 'χει μες στην μοίρα του ν' ακούσει | |||
65
|
μαντατοφόρους* που έρχουνται να πούνε
| ||
πως τόσος πόνος τόση ζωή
πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό για μιαν Ελένη.
http://ebooks.edu.gr
Υ.Γ oroposavrio: Ήταν τελικά άδειο το πουκάμισο? Χάθηκε τελικά η Ελένη? Και χάθηκε σαν σκιάχτρο, ή σαν πανέμορφη γυναίκα? Ήταν άδικοι οι αγώνες μιας ολόκληρης δικιάς μας ζωής? Χτίσαμε παλάτια σε μια κινούμενη άμμο? Φανταστήκαμε πως μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο, ενώ τελικά δεν μπορούσαμε ούτε καν να αλλάξουμε την δικιά μας νοοτροπία και συμπεριφορά?"Τσάμπα και βερεσέ" χάθηκαν τόσες ψυχές σε ένα αγώνα που αποδείχτηκε μάταιος και χωρίς σκοπό? Και τα όνειρά μας, που σήμερα μας εκδικούνται? Και όλοι εκείνοι οι συναγωνιστές, που άλλοι κουράστηκαν σαν και μένα και πιάσαν καναπέ και άλλοι υπέκυψαν στα θέλγητρα και στα "δώρα" μιας πρόσκαιρης ή και μόνιμης Εξουσίας? Και μια νιότη που έφυγε βιαστική και εφήμερη, χωρίς να μπορέσει τίποτα να αλλάξει και τίποτα να γεννήσει?
Ερωτήματα που στριφογυρίζουν στις ψυχές χιλιάδων "αποτυχημένων επαναστατών", χιλιάδων απογοητευμένων ιδεολόγων.
Ερωτήματα που δεν τολμούν οι ίδιοι να απαντήσουν, αν και μπορούν, μιας και θα αναγκαστούν να παραδεχτούν, πως τελικά ναι, ήταν αδειανό το πουκάμισο και η Ελένη ήταν μια άπιαστη Χίμαιρα...
Ερωτήματα που θα μας τυραννάνε μέχρι να αποχωρήσουμε από αυτό τον μάταιο κόσμο και που τελικά δεν θα τα απαντήσουμε και θα τα πάρουμε μαζί μας, υποκρινόμενοι πως κρατάμε ένα μεγάλο μυστικό, ενώ γνωρίζουν όλοι, πως πιο εύκολη απάντηση δεν υπάρχει...
Και είναι απόλυτα βέβαιο, πως και να ξαναγυρνούσαμε, την ίδια πορεία θα διανύαμε και την ίδια κατάληξη θα είχαμε.
Γιατί είναι πραγματικά όμορφο και λυτρωτικό, να τα "παίζεις" και να τα χάνεις όλα, αγωνιζόμενος με καρδιά, ψυχή και συναίσθημα, έστω και αν γνωρίζεις πως τελικά, πάντα το πουκάμισο θα είναι αδειανό και πως πάντα η Ελένη θα είναι μια άπιαστη χίμαιρα.
Ζ.Σ
| |||
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου